آجودان باشی

آجودان‌باشی، اللٰهیارخان افشار فرزند حسینقلی خان بیگلربیگی (د 1304ق / 1887م)، از بزرگان طایفۀ افشارِ ارومیه در عهد ناصرالدین شاه. در نظام ایران منزلتی به دست آورد و از قراولان خاص و سركردۀ فوج سوادكوه شد. وی پس از فوت جهانگیرخان ارمنی، در 1295ق /  1878م، به مقام آجودان‌باشی كل نایل گردید و تا پایان عمر در این مقام باقی ماند.

حسن‌خان

پسر اللٰهیارخان، در 1284ق / 1867م، از زادگاه خود آذربایجان به تهران آمد و با منصب یاوری در فوج خَرقَان مشغول انجام وظیفه شد و پس از پایان تحصیل در مدرسۀ اِتاماژوری، از 1292ق / 1875م تا 1304ق / 1887م، در كرمانشاه و فارس و گرگان (استراباد) مأمور خدمت بود. در همین سال، پس از درگذشت پدر، منصب «آجودان‌باشی كل نظام ایران» و همچنین فرماندهی «فوج خرقان و 300 تن سوار خرقان و افشار، یك فوج قَزّاق و حكومت منطقۀ خَرَقانات ثَلاثَه» را كه همه در اختیار پدر بود، به او واگذاشتند. در 1309ق / 1891م، از سوی ناصرالدین شاه لقب «سیف‌السلطنه» و در 1315ق / 1897م، از سوی مظفرالدین شاه لقب «وزیر نظام» یافت. در 1324ق /  1906م، همزمان با انقلاب مشروطه، با لقب سردار كل و فرماندهی قشون آذربایجان به كار پرداخت و در 1336ق /  1918م درگذشت.

یار محمدخان

(1297-1335ق / 1880-1936م) پسر حسنخان، پس از پایان تحصیلات خود در دارالفنون و مدرسۀ نظام، به خدمت وزارت جنگ درآمد و از 1319ق / 1901م تا اوایل مشروطیت دارای لقب آجودان‌باشی كل بود و در همین سال به گرفتن لقب «سیف‌السلطنه» نایل گردید. افزون بر این مناصب كه از آنِ پدر و جدش بود، به مقام «سرداری كل»‌ نیز نایل آمد. یارمحمدخان در 1326ق /  1908م، با سمت ریاست قوای آذربایجان، عازم تبریز شد و پس از قیام مشروطیت در تبریز، به اروپا رفت و چون مشروطه‌خواهان تهران را فتح كردند، وی در 1327ق /  1909م، به ایران بازگشت و این بار با سمت فرماندهی قوای خراسان، عازم مشهد شد و در خدمت خود صداقت و كاردانی نشان داد. در 1333ق / 1915م، از سوی مردم بجنورد به نمایندگی مجلس شورای ملی (دورۀ سوم) برگزیده شد. در محرم 1334ق / 1915م، همراه «مهاجرین» به عثمانی رفت و مدتی در استانبول سكونت كرد و پس از بازگشت به ایران از سیاست كناره گرفت و در اطراف قزوین به كشاورزی پرداخت. وی در 56 سالگی در بندر انزلی به سكتۀ قلبی درگذشت.

مآخذ

اعتمادالسلطنه، محمدحسن خان، روزنامۀ خاطرات، به كوشش ایرج افشار، تهران، امیركبیر، 1345ش، صص 410، 476، 479؛ همو، المآثر و الآثار، تهران، 1306-1307ق،‌ضمیمه؛ بامداد، مهدی، تاریخ رجال ایران، تهران، زوار، 1347-1353ش، 4 / 431-432، 5 / 65-66.

بخش تاریخ